Jos Lichtenberg is sinds 1976 actief als innovator. Eerst ín de industrie (Rockwool, DSM), later in een adviesrol vóór de industrie (Bureau A+) en vanaf 2003 als Hoogleraar Productontwikkeling aan de Technische Universiteit Eindhoven, faculteit Bouwkunde. Hij is sinds 2016 met emeritaat en sindsdien actief als mede-initiatiefnemer van LL040 BV, een proeftuin genaamd Living Lab 040, voor 120 experimentele en innovatieve woningen in de wijk Buurtschap te Veld in Eindhoven. Ook is hij voorzitter van de stichting ‘Economie van Brandveiligheid’, geïnitieerd in samenwerking met de Technische Universiteit Delft.
Wat is uw visie op isolatie?
“Isolatie is een van de belangrijkste aspecten van duurzaam bouwen, omdat het veel energie kan besparen en het comfort en gezondheid kan verhogen. De maatschappij vraagt om betere isolatie, die nu vaak de helft van het volume van de bouwmaterialen uitmaakt. Dit geldt vooral voor bouwmethodes zoals houtskeletbouw. In veel woningen en gebouwen bestaat meer dan 50% van het volume in vloeren en daken uit isolatiemateriaal. Vijftig jaar geleden was dit nog vrijwel 0%. Isolatie is dus een van de belangrijkste innovaties uit de recente bouwgeschiedenis. Maar isolatie is niet alleen een kwestie van dikker en meer. Het gaat ook om slim en innovatief isoleren, met aandacht voor de hele bouwschil en de interactie met de installaties.”
‘Recent grote stappen gezet ter verbetering isolatiematerialen’
Wat zijn de ontwikkelingen op het gebied van isolatie?
“Er zijn recent grote stappen gezet op het gebied van de verbetering van isolatiematerialen. Er gebeurt veel op het gebied van lambdawaarden. Waar voorheen de meeste conventionele isolatiematerialen in de range van 0,035-0,040 W/mk lagen met uitschieters naar ca. 0,025 W/mk, schieten we nu met meerdere producten door de 0,020 W/mk grens. Dit betekent dat die materialen gelijkwaardig isoleren bij een aanzienlijk geringere dikte, wat leidt tot minder materiaalgebruik. Verder is er een trend om isolatiemateriaal ook te zien als constructiemateriaal. Bijvoorbeeld in sandwichpanelen of bouwblokken al dan niet met integratie van installatiecomponenten. Dit biedt kansen voor de branche maar vereist wel meer kennis en vraagt dus om samenwerking. Tenslotte is Aerogel een revolutionair materiaal dat recentelijk is ontdekt. Het heeft een zeer lage theoretische lambdawaarde van 0,011 W/mK, waardoor de isolatiedikte tot wel 75% van conventionele materialen kan worden geminimaliseerd.”
Hoe kunnen installateurs en isolatiebedrijven beter samenwerken op het gebied van isolatie?
“Op het gebied van isolatie is er ruimte voor verbeterde samenwerking tussen bouwbedrijven en isolatiebedrijven. De bouwsector is in beweging en er is een duidelijke trend naar meer samenwerking. En is nog steeds erg gefragmenteerd, met vaak verschillende kleinschalige partijen die onafhankelijk van elkaar werken. Dit leidt tot veel spanning en inefficiëntie.
Het is duidelijk dat er momenteel niet veel samenwerking is in deze sector. Echter, de toekomst van de bouw ligt in industrieel bouwen. Dit zal leiden tot een bijna gedwongen samenwerking tussen de verschillende partijen. Er zal een verschuiving plaatsvinden naar prefab oplossingen, wat isolatiebedrijven en installateurs en ook andere partijen dichter bij elkaar zal brengen. De markt vraagt om concurrerende oplossingen en meer efficiëntie op de bouwplaats. Dit vereist meer gecoördineerde oplossingen en een grotere mate van samenwerking tussen de verschillende partijen in de bouwsector.”
Hoe kijkt u aan tegen de prijspolitiek in de isolatiebranche?
“In de technische isolatiesector is aanbesteding gebruikelijk, waarbij de laagste prijs vaak de doorslag geeft. Dit beperkt de tijd en ruimte voor kritische evaluatie van ontwerp en materiaalkeuze. Echter, na het winnen van de opdracht, kan er nog steeds een dialoog met de opdrachtgever worden aangegaan om de oplossing opnieuw te evalueren. Het hoort bij maatschappelijk verantwoord ondernemen om je opdrachtgever te wijzen op beter keuzes. Jij bent immers de specialist. Dit kan leiden tot een andere materiaalkeuze, wat mogelijk hogere kosten met zich meebrengt. Maar deze kunnen economisch gerechtvaardigd zijn als ze leiden tot een vermindering van onderhoud of meer flexibiliteit, extra energiebesparing, kortere bouwtijd, etc. Ook een lager brandrisico wil ik, zeker nu isolatie 50% van het bouwvolume inneemt, uitdrukkelijk benoemen. Als voorzitter van een stichting die zich bezighoudt met de economie van brandveiligheid, bepleit ik dat het verlagen van risico of potentiële schade door keuzes in het ontwerp en bij de detaillering, een kwantificeerbaar economisch voorceel oplevert. Als leverancier kun je opdrachtgevers helpen om kans- en effectberekeningen te maken om zo je opdrachtgevers te helpen om betere keuzes te maken en op die basis meer te zijn dan alleen een eenmalige leverancier. Sommigen zullen wellicht moe worden bij de gedachte dat ik het vak wat ingewikkelder maak, maar het levert absoluut grote kansen op om betekenisvoller te zijn. Voor wie bereid is deze discussie aan te gaan kan voor hulp aankloppen bij de stichting. ”
Hoe ziet u de opkomst van biobased/circulair isolatiemateriaal in de bouw en industrie?
“Er is een groeiende interesse voor biobased materialen voor isolatie, omdat deze duurzamer zijn dan de traditionele isolatiematerialen die vooral gebaseerd zijn op fossiele grondstoffen of mineralen. Biobased materialen zijn gemaakt van natuurlijke of hernieuwbare bronnen, zoals hout, hennep, kurk, schapenwol of cellulose. Deze materialen hebben echter ook nadelen, zoals een lagere brandveiligheid, een hogere prijs of een minder goede isolatiewaarde. Daarom zijn er ook innovaties gaande bij de klassieke isolatiematerialen, zoals het gebruik van andere bindmiddelen of het toevoegen van biobased vezels. Tevens zie je steeds meer dat producenten afvalmateriaal terugnemen en bewerken als grondstof voor Virgin materiaal. Zo proberen de producenten van isolatiematerialen in te spelen op de veranderende marktvraag en de strengere milieueisen.”
Hoe kijkt u aan tegen de huidige regelgeving van isolatie en brandveiligheid?
Brandveiligheid is een cruciaal en vaak onderschat aspect van de bouwsector. Mijns inziens is de huidige regelgeving niet veel meer dan een absolute ondergrens en zijn er nog steeds verbeteringen mogelijk. Veel mensen denken dat een brand hen niet zal overkomen. Ik ben zelf ook hoogleraar geweest en heb veel kritiek geuit op de brandveiligheid. Er zijn veel zwakke punten in de regelgeving en de wijze waarop we testen. Leveranciers testen hun isolatiemateriaal maar één keer in een dure proef, die niet representatief is voor een echte brand. Zo kan een brandwerende wand van een uur in de praktijk veel korter meegaan. Dat ontdek je pas bij een brand en dus als het te laat is. Zie de recente brand van de flat in Valencia waar isolatiemateriaal een van de oorzaken van de brand was. Ik vind dat er veel verbeterd kan worden aan de brandveiligheid. We kunnen niet blind vertrouwen op de beproevingen.”
‘Groeiende interesse voor biobased materialen’
Wat doet u zelf aan duurzaamheid?
“Ik heb recent tweemaal voor onszelf een energieleverend huis in Sterksel resp. in het Limburgse Montfort gebouwd, met aandacht voor optimale isolatie. In 2014 waren we vooruitstrevend met 56 PV-panelen. Het huis scoorde goed in een GPR-gebouwanalyse. Om persoonlijke redenen zijn we drie jaar geleden verhuisd naar een nieuw huis, gebouwd volgens dezelfde principes maar met verbeteringen zoals een efficiëntere warmtepomp. We hebben wederom veel PV-panelen (nu 42, maar door het nu hogere rendement per paneel, met dezelfde opbrengst dan in Sterksel) op het dak en per saldo leveren we energie. We voorzien het huis van alle energie, laden onze auto op en hebben geen energiekosten. Sterker nog, de energieleverancier keert jaarlijks aan ons een bedrag uit. Dit is de toekomst van wonen.”
Welke tips wilt u de lezers van Isolatie4all meegeven?
“Ik zou de isolatiebranche aanraden om actief samenwerkingen en consortia te zoeken. Denk niet alleen in termen van het leveren van materiaal, maar focus op het vinden van oplossingen die vanuit het klantperspectief waardevol zijn. Dit zal waarschijnlijk de betrokkenheid van verschillende partijen uit de keten vereisen. Actieve samenwerking is cruciaal. En voor wie niet weet waar te beginnen is altijd welkom in Living Lab 040, waar we actief bezig zijn met waarde creatie, nieuwe verdienmodellen en matchmaking.”
Tekst: Loet van den Berg Fotografie: Rob Stork